Antioxidanten, zijn ze nu goed of slecht voor je? Onderzoek biedt nogal uiteenlopende uitkomsten en de pers misleidt en verzwijgt. Wat kunnen we geloven? Van wie kunnen wij iets aannemen?
Vraagtekens bij zaken zetten is op zich positief. Kijk je immers alleen al naar de voedingsindustrie, dan kun je niet anders dan concluderen dat men ons – de consument – en onze veiligheid absoluut niet bovenaan het lijstje heeft staan. Geld, daar draait het allemaal om. Zorgelijk, maar het biedt tegelijkertijd mogelijkheden. Het spoort ons aan tot alertheid, voor onszelf denken, en het bewandelen van soms ongebaande paden.
Omstreden onderzoek naar antioxidanten
Twijfel en argwaan kunnen echter ook vooroordelen tot gevolg hebben, die op de lange termijn een hoop schade kunnen aanrichten. Wat te denken van de omstreden uitkomsten uit een onderzoek naar antioxidanten? Deze superstofjes zouden de kans op sterfte mogelijk vergroten. De wereld was geschokt, de pers meedogenloos. Spijtig, want weinig is zo zwart-wit.
Gelukkig wijdde dr. Gert Schuitemaker – apotheker en doctor in de Geneeskunde, die zich sinds 1980 bezighoudt met orthomoleculaire geneeskunde – er een artikel aan in Fit met Voeding; het magazine waarvan hij zich hoofdredacteur mag noemen. Schuitemakers motto? ‘Eerst voeding, dan medicijnen!’ Het is eigenlijk zo logisch, en… lachwekkend eenvoudig.
Nobelprijswinnaar James Watson heeft ook een subliem staaltje waanzinnig wijze eenvoud voor ons: ‘Bosbessen eet je omdat ze lekker zijn, niet omdat ze je beschermen tegen het krijgen van kanker.’ En zo is het, ja! Of, zou het moeten zijn.
Negatieve uitkomsten wereldwijd in de aandacht
Ons lichaam maakt zelf antioxidatieve enzymen aan, maar dat wist je vast al. Deze werken echter wel samen met antioxidanten die we binnenkrijgen uit voeding, zoals groente en fruit. Toch, een onderzoek, uitgevoerd door wetenschappers van de Universiteit Utrecht maakte in 2005 kenbaar dat groente en fruit niet beschermt tegen borstkanker. Ook dr. Goran Bjelakovic, hoogleraar aan de Universiteit van Nis (Servië en Montenegro) verkreeg internationale bekendheid vanwege de meta-analyses die onder zijn leiding werden uitgevoerd. De kranten kopten in koor: ‘Supplementen met antioxidanten verhogen mogelijk de kans op sterfte!’
Antioxidanten, hoe zit het nu echt?
Wie kunnen we nog vertrouwen, wat kunnen we zonder zorgen voor waarheid aannemen? Verdomd irritant, vind je ook niet, dat informatie steeds minder betrouwbaar lijkt te worden? En denk eens aan de gevolgen! Wat als we conclusies klakkeloos aannemen en over vele jaren blijkt dat de verborgen agenda van ‘hoogleraar Piet Paaltjens’ of ‘organisatie zus en zo’ misleiding goedpraatte? En dat terwijl je in al die tussenliggende jaren heel goed je eigen hersens had kunnen gebruiken.
Meta-analyses: strikte regels maar ook vatbaar voor manipulatie
Die boosdoenders, dat waren in dit geval trouwens bètacaroteen, vitamine A en vitamine E in voedingssupplementvorm. Dit bleek uit de meta-analyses van Bjelakovic, waarbij geselecteerde onderzoeken samen statistisch werden geanalyseerd. Zo’n analyse ziet zich geconfronteerd met strikte regels, maar is ook vatbaar voor manipulatie. Het risico van oneerlijke vergelijking, bijvoorbeeld. Logisch en niet te voorkomen, maar wel kwalijk als vervolgens zo’n zwart-witte conclusie de gehele wereld op haar grondvesten doet schudden.
Kritiek op het onderzoek van Bjelakovic naar antioxidanten
Er kwam ook stevige kritiek, bijvoorbeeld van Harvard University en van dr. Bruce Ames, hoogleraar aan de University of Berkeley:
‘Je kunt dit soort onderzoek gewoonweg niet doen bij een ziekte zoals kanker, want kanker heeft soms wel twintig jaar nodig om zich te ontwikkelen. Kanker en hart- en vaatziekten ontstaan door een combinatie van genetische omgevingsfactoren.
Achteraf gezien is het naïef van de onderzoekers en de deelnemers om te hopen dat een relatief korte periode één of twee antioxidanten slikken, genoeg zou zijn om jaren van ongezond eten en te weinig beweging goed te maken. Antioxidanten blijven essentieel voor de gezondheid. Dat is niet veranderd.’
Internationaal team van wetenschappers voert hernieuwde analyse uit
Aandacht voor de hernieuwde analyse was er spijtig genoeg nauwelijks, en dat terwijl deze geheel andere antwoorden gaf. Een team van internationale wetenschappers bekeek net als Bjelakovic de kans op sterfte, maar ook de mogelijke positieve resultaten.
De onderzoekers gingen aan de slag met dezelfde 66 geselecteerde studies en verdeelden deze in drie groepen, waardoor onderscheid werd gemaakt tussen gezonde personen, personen na een ziekte-episode en personen bij wie een volgende episode moest worden voorkomen, en ten slotte: personen die therapeutisch met antioxidanten werden behandeld.
Nieuwe – en compleet andere – resultaten
Slechts 4% liet negatieve resultaten zien. Een positieve uitkomst was van toepassing op 36% en een neutrale uitkomst gold voor maar liefst 60%. Het meest doeltreffende effect? Dat bleek het effect van antioxidanten op mensen die te weinig goede voedingsstoffen binnenkregen.
Bronnen:
- Fit met Voeding nr. 4, 21e jaargang
- JAMA 2005; 293(2):183-93
- Open Biol 2013; 3(1):120144
- JAMA 2007; 297:842-857
- Nutrients 2010; 2(9):929-949
