Oud worden, en vooral: gezond oud worden. Wie wil het niet? Een enkeling bereikt dat ook, maar een hoop mensen worden niet bijzonder oud. En, al helemaal niet zonder bijkomende ongemakken en ziekten. Zelfs 4000 jaar geleden was men al bezig met pogingen om aan de greep van ouderdom te ontsnappen, maar veroudering treft ons allemaal. Hoe zit dat precies en… is er ook iets aan te doen?
Oud worden; een geluk bij een ongeluk
Hoewel velen van ons misschien wel veel ouder zouden willen worden dan mensen doorgaans worden, wordt er niet zo vaak bij stilgestaan dat de mens vandaag de dag een aanzienlijke leeftijd bereikt. Waar iemand jaren geleden misschien maar een jaar of 30 werd, worden mannen in ontwikkelde landen doorgaans 75 en vrouwen zelfs 80. We worden steeds ouder, en dat is vooral te danken aan hygiëne en de uitvinding van medicijnen. Met infectieziekten rekenen we steeds sneller af en dat komt de levensverwachting ten goede. Hart- en vaatziekten en kanker, dat zijn tegenwoordig de grootste boosdoeners. Toch komt er meer kijken bij een mooie leeftijd. Wat denk je van ouderdomssuiker of spierverlies, kaalheid, rimpels, doofheid, botontkalking of vergeetachtigheid? Dat schijnt er nu eenmaal bij te horen, maar is daar nou echt niets aan te doen?
Het lichaam een handje helpen
Jawel, stelt Jan Hoeijmakers; hoogleraar moleculaire genetica aan het Universitair Medisch Centrum Rotterdam. Vrije radicalen lijken de belangrijkste oorzaak van veroudering te zijn. Bij elke ademhaling gaan ze hard aan het werk en ze beschadigen ons DNA, elk moment opnieuw. Die schade neemt toe, en op een gegeven moment is er te veel schade aangericht. Het symptoom? Ziekte. Als DNA goed functioneert stuurt het onze cellen belangrijke boodschappen, maar een enkel foutje kan levensgevaarlijke gevolgen hebben. Gelukkig beschikt het lichaam over anti-oxidanten, die de vrije radicalen aanvallen en vernietigen voordat ze schade aanbrengen. Mocht dat toch net te laat zijn, dan kan het DNA zichzelf ook nog repareren. Maar een onophoudelijke aanval maakt dat het lichaam handen tekortkomt.
‘Natuurlijk kunnen we best zelf een handje helpen,’ stelt Hoeijmakers. Zo wijzen proeven uit dat bijvoorbeeld groente, fruit en groene thee een positieve invloed hebben. Ze zitten boordevol anti-oxidanten en die helpen het lichaam in de strijd tegen vrije radicalen. ‘Mensen mogen best wat langer leven dan nu, maar het zou niet goed zijn als we zó oud zouden worden,’ aldus de hoogleraar. ‘Voor onze evolutie is het belangrijk dat er regelmatig een nieuwe generatie opstaat. Die jonge groep kan zich aanpassen aan de nieuwe omstandigheden die er op dat moment zijn. Als je het vanuit puur biologisch oogpunt bekijkt, zijn ouders na het opvoeden van hun kinderen overbodig. Dat is het moment waarop de volgende generatie het stokje moet overnemen. Bij mensen ligt het gelukkig iets anders dan bij de dieren. Tot op zeer hoge leeftijd kunnen we nog een bijdrage leveren aan de samenleving, zolang we maar gezond blijven.’
Veroudering tegengaan
Ondanks alle mogelijke toekomstscenario’s, is er nog een hoop onderzoek nodig. Welke stofjes in welke dosis het DNA bijvoorbeeld het beste bijstaan, zonder vervelende bijwerkingen, moet nog worden onderzocht. In bepaalde gevallen kunnen anti-oxidanten zich juist transformeren tot pro-oxidanten, waardoor de schade juist extra groot wordt. Zo bleek uit een onderzoek onder 29.000 Finse rokers bijvoorbeeld, dat het meerdere jaren innemen van extra vitamine A juist leidt tot een grotere kans op longkanker. Dit soort zaken moeten diepgaand bestudeerd worden, voordat conclusies kunnen worden getrokken.
Hoeijmakers, die voor zijn onderzoek naar verouderingsziekten al vele prestigieuze prijzen ontving, werkt in zijn laboratorium met muizen die hij gezond oud probeert te laten worden. De gezondheid is cruciaal, niet de ouderdom. ‘Wat hebben we er nou aan om honderd te worden en onze laatste jaren te slijten als een levende dode?’ aldus Hoeijmakers, die dolgraag wil afrekenen met Alzheimer, kanker, botontkalking en hart- en vaatziekten.
Vorig jaar mocht Hoeijmakers de Prijs voor Akademiehoogleraren 2011 in ontvangst nemen. Deze prijs van de KNAW (koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen) ondersteunt de allerbeste onderzoekers op een bepaald vakgebied in hun verdere wetenschappelijke carrière. Hoeijmakers ontving de prijs niet zonder reden. ‘Hij heeft in de loop der jaren diverse wetenschapsgebieden samengebracht om zijn ontdekkingen op het gebied van DNA-herstel te vertalen naar klinische toepassingen. Het wereldwijd geaccepteerde inzicht dat DNA-herstel cruciaal is in de fysiologie, bij celdeling, metabolisme en veroudering, en dat het een sleutelrol vervult bij de preventie van kanker, danken we aan hem’, aldus de internationale jury.
Bronnen:
